در میان القاب متعددی که برای هر یک از معصومین علیهم السلام ذکر شده است «امیر المومنین» از القاب خاص حضرت علی(علیه السلام) است؛ به گونه ای که در روایات وارده از سوی معصومین (علیهم السلام) انتساب این لقب نه تنها به غیر معصوم بلکه به معصومین(علیه السلام) غیر امام علی(علیه السلام) نیز نهی شده است.
در روایتی منقول از امام صادق (علیه السلام) آمده است: «مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ قَالَ حَدَّثَنِی إِسْحَاقُ بْنُ إِبْرَاهِیمَ الدِّینَوَرِیُّ عَنْ عُمَرَ بْنِ زَاهِرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ سَأَلَهُ رَجُلٌ عَنِ الْقَائِمِ یُسَلَّمُ عَلَیْهِ بِإِمْرَةِ الْمُوْمِنِینَ قَالَ لَا ذَاکَ اسْمٌ سَمَّى اللَّهُ بِهِ أَمِیرَ الْمُوْمِنِینَ ع لَمْ یُسَمَّ بِهِ أَحَدٌ قَبْلَهُ وَ لَا یَتَسَمَّى بِهِ بَعْدَهُ إِلَّا کَافِر ...؛ (کافی، محمد بن یعقوب الکلینی، ج1، ص411، ح2)
عمر بن زاهر گوید: مردى از امام صادق (علیه السلام) پرسید که به امام قائم به عنوان امیر مومنان سلام می کنند؟ ایشان فرمودند: نه، آن نام را خدا مخصوص امیر المومنین (على بن ابى طالب) علیه السلام نموده، پیش از او کسى بدان نام، نامیده نشده و بعد از او هم جز کافر آن نام را بر خود نبندد...».
هر چند در طول تاریخ عده ای در تلاش بودند تا با به کار بردن لقب "امیرالمومنین" در مورد اشخاص دیگر آن را از انحصار حضرت علی (علیه السلام) خارج سازند اما به جهت آن که برگزیدن این لقب برای حضرت؛ امری الهی به شمار می آمد در دستیابی به غرض خود ناکام ماندند.
سفره دار دانش نبوی
آن حضرت به سبب آن که وارث علم نبی و منبع علم الهی است معلم تمامی مومنین است و مومنانی که بهره مند از دانش اند؛ ریزه خوار سفره ای اند که وجود مبارک امام علی(علیه السلام) آن را گسترانده است.
آن هنگام که از امام باقر (علیه السلام) علت ملقب شدن حضرت به "امیرالمومنین" پرسیده می شود ایشان در جواب می فرمایند: « لِأَنَّهُ یَمِیرُهُمُ الْعِلْمَ أَ مَا سَمِعْتَ کِتَابَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ وَ نَمِیرُ أَهْلَنا .(معانی الاخبار، محمد بن علی بن بابویه، ص63، 13) زیرا او مومنین را طعام علمی می دهد. مگر نشنیده ای که خداوند در کتابش می فرماید: و ما خانواده خود را طعام می دهیم».
از آن جا که اطعام علمی خلایق به دست ایشان صورت می گیرد حضرتش درب شهری خوانده شد که مملو از علم و دانش است. علمی که معلمش رسول الله (صلی الله علیه وآله) و منشأش ذات مقدس پروردگار است. بدین شهر داخل نمی شود مگر آنکه امام علی (علیه السلام) را شناخت و در مسیر او حرکت کرد.
حضرت راه ورود به شهری است مملو از علم نبی. شهری عظیم و بی انتها که به رغم وسعت اش؛ تنها ورودیش کسب معرفت و بهره مندی از وجود پر برکت علی (علیه السلام) است و بی شک آن که امام علی (علیه السلام) را نشناخت و از وجودش بهره مند نگردید، هر چند در تلاش باشد که طریق دیگری برای بهره مندی از دریای بی کران علمِ نبی بیابد سرانجام ناکام خواهد ماند و راهی برای ورود به این شهر نخواهد یافت.
شهری سرشار از علم و آگاهی بدون راهی برای ورود، قابل دسترسی نیست و امام علی (علیه السلام) همان طریقی است که عهده دار بهره رسانی معنوی به خلایق است و اطعام معنوی مومنین به دست پر برکتش صورت می گیرد.
به خانهها از درب آنها درآیید
امام علی (علیه السلام) درب شهر علمِ نبی است و آنان که در تلاش برای یافتن راهی دیگرند در حقیقت امر الهی را زیر پا نهاده اند چرا که خداوند متعال در کتاب شریفش امر فرمود « وَ أْتُوا الْبُیُوتَ مِنْ أَبْوابِها؛ و به خانهها از درِ [ورودىِ] آنها درآیید.» (سوره بقره، آیه 189) و مراد از درب هایی که خداوند امر فرمود تا از آنها وارد شوند اهل بیت (علیهم السلام) اند.
در حدیثی از امیرالمومنین (علیه السلام) آمده است: « وَ عَنْ أَصْبَغَ بْنِ نُبَاتَةَ قَالَ: کُنْتُ جَالِساً عِنْدَ أَمِیرِ الْمُوْمِنِینَ ع فَجَاءَ ابْنُ الْکَوَّاءِ فَقَالَ یَا أَمِیرَ الْمُوْمِنِینَ مَنِ الْبُیُوتُ فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ- وَ لَیْسَ الْبِرُّ بِأَنْ تَأْتُوا الْبُیُوتَ مِنْ ظُهُورِها وَ لکِنَّ الْبِرَّ مَنِ اتَّقى وَ أْتُوا الْبُیُوتَ مِنْ أَبْوابِها قَالَ عَلِیٌّ ع نَحْنُ الْبُیُوتُ الَّتِی أَمَرَ اللَّهُ بِهَا أَنْ تُوْتَى مِنْ أَبْوَابِهَا نَحْنُ بَابُ اللَّهِ وَ بُیُوتُهُ الَّتِی یُوْتَى مِنْهُ فَمَنْ تَابَعَنَا وَ أَقَرَّ بِوَلَایَتِنَا فَقَدْ أَتَى الْبُیُوتَ مِنْ أَبْوابِها وَ مَنْ خَالَفَنَا وَ فَضَّلَ عَلَیْنَا غَیْرَنَا فَقَدْ أَتَى الْبُیُوتَ مِنْ ظُهُورِها ؛( الاحتجاج علی اهل اللجاج، احمد بن علی طبرسی، ج1، ص227)
از اصبغ بن نباته نقل است که گفت: من خدمت حضرت أمیر علیه السّلام نشسته بودم که ابن کوّاء آمده و گفت: اى أمیرالمومنین، منظور خداوند عزّ و جلّ از «بیوت» در آیه "وَ لَیْسَ الْبِرُّ بِأَنْ تَأْتُوا الْبُیُوتَ مِنْ ظُهُورِها وَ لکِنَّ الْبِرَّ مَنِ اتَّقى وَ أْتُوا الْبُیُوتَ مِنْ أَبْوابِها" کیست؟ علی(علیه السلام) فرمود: ما آن بیوتى هستیم که خداوند امر فرموده که از دربهاى آنها وارد شوید، ما بابهاى خداوند و خانههایى هستیم که از ما وارد مىشوند، پس هر که با ما بیعت نموده و به ولایت ما اعتراف نماید بىشکّ از دربهاى آن خانه وارد شده، و هر که با ما مخالفت نموده و دیگرى را بر ما تفضیل دهد به آن خانهها از پشت وارد شد».
آری لازمه جانشینی آخرین نبی و نائل آمدن به مقام امامت بهره مندی از علمی واسع و دانشی مملو است. رهبر جامعه دینی عالمترین افراد است. او سرچشمه علم و حکمت الهی و واسطه بهره مندی خلایق از علوم است. بدون وجود او هیچ کس بهره ای از علم ندارد و آنان که طالب آگاهی اند بی شک دست به دامان اویند.
زینب فیاضی
کارشناس ارشد تفسیر
بخش تاریخ و سیره معصومین تبیان
