بانوی زیبابین خاندان وحی
"زینب" را به معنای "زین أب" یعنی زینت پدر دانسته‌اند؛ از این رو بی مناسبت نیست که درزندگی حضرت زینب علیهاالسلام به دنبال این صفت بگردیم، چه اینکه افراد این خاندان به بهترین وجهی نماینده اسم زیبای خود هستند. از اینرو عبارت "ما رأیت الا جمیلا" را به عنوان راهگشای خود در شناسایی حضرت زینب علیهاالسلام انتخاب کرده‌ایم.
جمله‌ای بر صدر جملات انسانی
حضرت زینب علیهاالسلام جمله ای فرموده است که در اوج جملات بشری است، آن هم وقتی که در جمع زنان و کودکان اسیر و رنجور و مصیبت زده و شکنجه شده در مجلسی با حضور ستمگر زمانه قرار گرفته است. سر مقدس امام حسین علیه السلام در مقابل ابن زیاد گذاشته شده و آن مرد به سان فاتحانی رجز خوان، اما مدعی حقانیت، این چنین می‌گوید: حمد مخصوص خدایی است که شما را رسوا کرد و دروغتان را روشن کرد.
زینب کبری علیهاالسلام جوابش را می‌دهد اما ابن زیاد خدا را در جانب خود می‌بیند و ادامه می‌دهد: کار خدا را با برادر و خاندانت چگونه دیدی؟
در اینجاست که زینب علیهاالسلام می‌گوید: "بجز زیبایی چیزی ندیدم"، آنان قومی بودند که خدا برایشان کشته شدن را نوشت پس به آرامگاهشان وارد شدند و به زودی خدا تو را با آنها گرد می‌آورد و ...
بانویی که توانست زیبایی را ببیند
اگر زینب علیهاالسلام در آن جلسه ضجه می‌زد و بیتابی می‌کرد یا از فرط فشارهای روحی و مشکلات جسمی، زبان در کامشان بند می‌آمد هیچ کس در تاریخ او را ملامت نمی‌کرد، اما او نه تنها سکوت نکرد، بلکه در جواب ظالمی چون ابن زیاد که کشته شدن امام حسین علیه السلام و یارانش را نشانه حقانیت یزید و باطل بودن حسینیان اعلام می‌کرد این گونه فرمود که "بجز زیبایی چیزی ندیدم"؛ به عبارت دیگر، در جایی که دشمن خدا به دنبال جوسازی و دروغ پردازی و وارونه نشان دادن حقایق بود، این جمله کوتاهترین و موثرترین پاسخ به آن ادعاها بود.
قرآن، الهام بخش معنای عمیق زیبایی
زینب کبری علیهاالسلام در حادثه عاشورا زیبایی می‌بیند. در نگاه او شهادت امام حسین علیه السلام و یارانش امری زیباست. در اینجا مناسب است قدری درباره مفهوم زیبایی با کمک قرآن اندیشه کنیم.
قرآن کریم نگاه ما را به "جمال" تغییر می‌دهد. درست است که "جمال" امری شناخته شده و انسان فهم است، اما چند آیه در قرآن وجود دارد که باعث می‌شود طرز فکر ما نسبت به "جمال" بسیار عمیق گردد. برای این منظور مطالعه سوره یوسف، حجر، احزاب، معارج و مزمل حاوی مطالب مفیدی است.
همراهی صبر با "زیبایی"
در آن زمان که یعقوب علیه السلام به فراق یوسف علیه السلام مبتلا شد، می‌دانست که پسرانش به او دروغ می‌گویند. آن حضرت در آنجا صبر کرد و نیز در جریان بعدی که بنیامین پسر دیگرش نیز به همراه بقیه فرزندان به کنعان نیامدند، او صبر کرد. جالب اینجاست که در هر دوی این موارد، او صبر خود را به زبان هم حکایت کرد و گفت: «فَصَبْرٌ جَمیل».
از اینجا متوجه می‌شویم که بسیاری از صبرهایی که مردم به خرج می‌دهند نازیباست اما یعقوب علیه السلام کاملا هوشیار بود که در این غم ها باید به شکل زیبایی صبوری کند.
معنای درست صبر جمیل
همه می‌دانیم که یعقوب علیه السلام از فراق یوسف علیه السلام بسیار می‌گریست و او را بسیار یاد می‌کرد به گونه‌ای که اطرافیان کم‌فهمش او را توبیخ می‌کردند؛ اما او از انبیاء الهی و بسیار راستگو بود و همان گونه که گفت، به شکل زیبایی صبوری کرد؛ بنابراین گریستن و یاد کردن وقایع تلخ منافاتی با صبر جمیل ندارد.
آنچه در صبر جمیل مهم است، توجه به این است که عالم خدایی دارد و ما بندگان خداییم و همه حوادث خوب و بد تحت مدیریت خدا قرار دارد و او مالک دنیا و آخرت است و در نظام خدا هیچ ظلمی به هیچ کس روا نمی‌شود و به طور خلاصه "صبر جمیل عبارت است از صبری که در آن هیچ شکایتی به خدا در آن نباشد"، همان گونه که امام صادق علیه السلام در تفسیر این عبارت سوره یوسف فرموده‌اند.(1)
جالب آنجاست که امیرالمومنین علی علیه السلام نیز در جریان شورایی که خلافت را به عثمان داد، مخالفت خود را اعلام فرمودند و همین آیه از سوره یوسف را تلاوت فرمودند: «فَصَبْرٌ جَمیلٌ وَ اللَّهُ الْمُسْتَعانُ عَلى ما تَصِفُون»(2)
الگویی والا برای طرز تفکر قرآنی
هنر اولیاء الهی این است که در تلخ ترین رویدادها از "جمال" فاصله نمی‌گیرند. زینب کبری علیهاالسلام نیز به ما یادآور شد که همه حوادث تلخ عاشورا در حقیقت جلوه‌ای از جمال الهی است. آن بانو هیچ شکایتی از خدا ندارد و خدا را پادشاه عادل عالم می‌شمارد و به قیامت ایمان دارد. فقط کسی که عملاً اهل قرآن باشد می‌تواند این گونه بیندیشد و زینب کبری علیهاالسلام الگوی خوبی برای طرز تفکر قرآنی به شمار می‌رود.
تقارن "زیبایی" در کتاب تقارن الهی
برای کسانی که علاقه دارند که درباره "جمال" بیشتر بیندیشند، هیچ منبعی را که مانند قرآن باشد نمی‌توان معرفی کرد. قرآن کریم از امکان تقارن سه موضوع دردناک دیگر با "جمال" پرده برداشته است. از قرآن می‌آموزیم که حتی جدایی از همسر، دوری جستن از بدان و چشم پوشی از خطا و دنیاپرستی مردم نیز می‌تواند به شکل های زیبا یا نازیبا انجام شود.(3)
پی نوشت:
1. عَنِ الصَّادِقِ علیه السلام فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِی قَوْلِ یَعْقُوبَ فَصَبْرٌ جَمِیلٌ قَالَ بِلَا شَکْوَى (امالی طوسی، ص294)
2. فقال علی علیه السلام لیس هذا بأول یوم تظاهرتم فیه علینا "فَصَبْرٌ جَمِیلٌ وَ اللَّهُ الْمُسْتَعانُ عَلى ما تَصِفُونَ " و الله ما ولیته الأمر إلا لیرده إلیک و الله کل یوم فی شأن. (شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید، ج1، ص194)
3. علاقمندان را به تفکر و مطالعه درباره این آیات دعوت می‌کنیم:
وَ ما خَلَقْنَا السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ وَ ما بَیْنَهُما إِلاَّ بِالْحَقِّ وَ إِنَّ السَّاعَةَ لَآتِیَةٌ فَاصْفَحِ الصَّفْحَ الْجَمیلَ (حجر، 85)
یا أَیُّهَا النَّبِیُّ قُلْ لِأَزْواجِکَ إِنْ کُنْتُنَّ تُرِدْنَ الْحَیاةَ الدُّنْیا وَ زینَتَها فَتَعالَیْنَ أُمَتِّعْکُنَّ وَ أُسَرِّحْکُنَّ سَراحاً جَمیلاً (احزاب، 28)
یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا إِذا نَکَحْتُمُ الْمُوْمِناتِ ثُمَّ طَلَّقْتُمُوهُنَّ مِنْ قَبْلِ أَنْ تَمَسُّوهُنَّ فَما لَکُمْ عَلَیْهِنَّ مِنْ عِدَّةٍ تَعْتَدُّونَها فَمَتِّعُوهُنَّ وَ سَرِّحُوهُنَّ سَراحاً جَمیلاً (احزاب، 49)
فَاصْبِرْ صَبْراً جَمیلاً (معارج، 5)
وَ اصْبِرْ عَلى ما یَقُولُونَ وَ اهْجُرْهُمْ هَجْراً جَمیلاً (مزمل، 10)
روح الله رستگارصفت
کارشناس ارشد علوم قرآن و حدیث
بخش تاریخ و سیره معصومین تبیان
