سرشماری نفوس و مسکن سال 95 در حال اجراست و همگان منتظرند تا بر اساس نتایج دقیق آن از آخرین تحولات جمعیتی ایران آگاه شوند. در این بین یکی از نگران کننده ترین تحولاتی که شنیدن خبر آن دور از انتظار نیست، افزایش نرخ مهاجرت روستا به شهر و تخلیه شدن بیش از حد روستاهاست.
به گزارش «تابناک»، در سال های گذشته، برخی مؤسسه های مطالعاتی در بررسی های انجام شده خود خبر از تخلیه نزدیک 40 هزار روستا در کشور دادند؛ خبری که بر اساس مقایسه نسبت جمعیت شهر و روستا در چند دهه گذشته، به سادگی قابل اثبات است و در حال حاضر بر خلاف اوایل سده 1300 شمسی کمتر از 30 درصد جمعیت کشور در روستا زندگی می کنند.
از مجموعه پرسش هایی که در رابطه با سیل مهاجرت روستا به شهر و حجم بالای تخلیه روستاها قابل طرح است، می توان به مواردی نظیر اینکه دلیل این رویداد (مهاجرت روستا به شهر) چه بوده است؟ مسئولان در این مسیر چه نقشی داشته اند؟ بر اساس روال کنونی چه تهدیدات جمعیتی در انتظار آینده کشور است؟ و نیز اینکه راهکارهای عملیاتی و کارشناسی خروج از این تهدیدها چیست؟
در این رابطه با اصلی ترین مشکلات کنونی روستاهای کشور، دکتر «حسن افراخته» عضو هیأت علمی دانشگاه خوارزمی تهران و مدرس رشته جغرافیا برنامه ریزی روستایی به «تابناک» گفت: مسئولان به تمام روستاهای کشور نگاه یکسان دارند و این خود یکی از بزرگ ترین مشکلات روستاهای کشور است که راه برای تصمیم گیری صحیح می بندد. اندک توجهی لازم است تا ببینید روستاهای ایران در سواحل خلیج فارس، روستاهای بلوچستان و روستاهای مرکز کشور و نیز آذربایجان هر یک مسائل خاص خود را دارند و نمی توان برای آنها نسخه واحدی تجویز کرد، ولی مسئولان در کشور ما از این نکته مهم غافل هستند.
جدا از غفلت مسئولان از مشکلات و نیازهای متفاوت روستاها، نکته دیگر آنکه بیشترین مشکلات روستایی نه در خود روستاها بلکه در مکان های به ظاهر روستاهایی دیده می شود. سکونتگاه های مورد اشاره نه ویژگی یک روستای اصیل را دارند و نه توانسته اند، خصلتی شهری پیدا کنند. معضل اصلی اجتماعی و اقتصادی کشور این سکونتگاه ها هستند که به بیان ساده نه شهر هستند و نه روستا و اگر به آنها توجه نشود، می توانند منشأ مشکلات بیشتر باشند.
«افراخته» در مورد استمرار روند رو به رشد مهاجرت از روستا به شهر، آمارهای نگران کننده این رخداد جمعیتی و محاسن یا معایب آن ادامه داد: مهاجرت های روستایی در ایران از نوع رکودی است و نمی تواند بیانگر تعادل اجتماعی، اقتصادی و محیطی جامعه باشد و از سویی نیز ماندگاری جمعیت روستایی بیانگر توسعه کشور نیست. مثال بارز کشورهای با جمعیت روستایی بالا و توسعه یافتگی کم کشورهای بنگلاش و افغانستان هستند که در مقابل این دو از کشور انگلستان می توان یاد کرد که با جمعیت روستایی کم یک کشور توسعه یافته است. اینجا آنچه اهمیت دارد، توزیع نامتعادل جمعیت در شهر و روستا و نیز مناطق مختلف کشور است که متأسفانه در حد افراط در کشور دیده می شود و دقیقاً پدیده ای اجتماعی، اقتصادی و سیاسی است و منشأ بسیاری از معضلات بوده و خواهد بود. در این باره ذکر این نکته نیز ضروری است که هجوم جمعیت روستایی به مناطق شهری از عقلانیت مردم در شرایط کنونیِ بازی حکایت دارد و به هیج وجه مردم مستحق نکوهش نیستند.
استاد دانشکده جغرافیای دانشگاه خوارزمی در مورد تلاش گسترده مسئولان برای توزیع امکاناتی نظیر گاز، برق و تلفن در روستاهای کشور ـ که با هدف جلوگیری از مهاجرت آنها به شهر صورت گرفت ـ اضافه کرد: در اختیار گذاشتن خدمات فوق و بیشتر از آن از سوی مسئولان، حق طبیعی مردم است. همه نقاط کشور باید مجهز به این گونه خدمات باشد؛ اما کیست که نداند، اسکان از اشتغال پیروی می کند. تلفن و گاز برای مردم بی کار و درآمد موجب افزایش هزینه و کسری موازنه دخل و خرج می شود. اگر به واقع قصد مسئولان از این اقدامات، جلوگیری از مهاجرت بوده است، زهی بی اطلاعی و مایه تأسف!
این استاد دانشگاه و کارشناس مسائل روستاها در بخش دیگری از سخنان خود، با انتقاد از عملکرد تا کنون مسئولان در رابطه با روستاها بیان کرد: مسئولان به هیچ وجه در راه اندازی اقتصاد مردم نهاد و دانش بنیان، نمره خوبی ندارند. اما انتظار توسعه پایدار روستاها به طور انتزاعی و جدای از توسعه شهر و کل کشور، انتظاری عبث و آب در هاون کوبیدن است. این یک حقیقت است که توسعه پایدار روستایی وابسته به توسعه اقتصادی و اجتماعی کل کشور است که اغراق نیست؛ اگر گفته شود ما در آغاز چنین مسیری هم نیستیم.
رئس سابق دانشکده جغرافیای دانشگاه خوارزمی تهران در پایان و در رابطه با نگاه اشتباه مسئولان به روستاها افزود: هم اکنون مسئولان توسعه روستایی را به معنی وام مسکن، ایجاد چند پل و شن ریزی و یا آسفالت سطحی مالروهای روستایی، خرید و فروش لوح فشرده و مصرف پیتزا به جای آب گوشت در روستا می دانند که من در این باره حرفی ندارم. اما اگر آنها به دنبال توسعه به معنی "دستیابی به مجموعه شرایطی در راستای آزادی انتخاب انسانی" است، خوب است که به جای نکوداشت روز روستا در شهرهای بزرگ و مصرف آب میوه و شیرینی به افتخار آنان، اجازه داده شود که روستانشینان خودشان آن گونه که می خواهند زندگی و مسئولان تنها از روش زندگی که خودشان بر می گزینند، حمایت کنند.
